GDP/đầu người: 30 năm mới đuổi kịp Hàn Quốc

Ngân hàng Thế giới (WB) vừa công bố báo cáo quan trọng với tiêu đề: “Việt Nam 2035: Từ chiến lược đến hành động”, với nội dung chính về Việt Nam năng động, tạo nền tảng cho một nền kinh tế thu nhập cao.

Theo WB, ngày nay hầu hết người Việt Nam đều được hưởng những điều kiện sống mà khó có thể tưởng tượng vào 30 năm trước, khi đất nước đang trên bờ vực sụp đổ về kinh tế và xã hội. Công cuộc “đổi mới” bắt đầu vào năm 1986 đã đưa Việt Nam từ nhóm những quốc gia nghèo nhất thế giới trở thành một trong những câu chuyện thành công nổi tiếng nhất. Thu nhập trung bình của các hộ gia đình tăng gấp bốn lần trong giai đoạn 1990 - 2018 và giúp giảm mạnh tỷ lệ nghèo đói cùng cực, từ 50% xuống còn khoảng 2% trong giai đoạn này.

Mặc dù đã đạt được thành công chưa từng có, hành trình phát triển của Việt Nam vẫn chưa hoàn thành. Thu nhập bình quân đầu người của người dân Việt Nam hiện nay (năm 2019 khoảng 2.800 USD) chỉ bằng 40% mức trung bình toàn cầu, 20% mức trung bình của Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và 5% mức trung bình của các nền kinh tế có thu nhập cao. Việt Nam sẽ mất khoảng 30 năm để đạt được tổng sản phẩm quốc nội (GDP) trên đầu người hiện nay của Hàn Quốc và 10 năm để đạt được như Trung Quốc.

Đặt trong bối cảnh của đại dịch Covid-19 và chiến tranh thương mại Mỹ - Trung, WB cảnh báo Việt Nam khi những lợi thế dân số trẻ sẽ giảm dần khi tỷ lệ sinh giảm, tự động hóa và công nghệ đột phá loại bỏ chính việc làm hiện nay của phần lớn lao động. Ngoài ra, tình hình ô nhiễm gia tăng ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống, sức khỏe.

Xuất khẩu vốn là mũi nhọn sẽ dễ bị “cùn đi” trong cuộc chiến tranh thương mại toàn cầu và xu hướng bảo hộ kinh tế. Đặc biệt đại dịch Covid-19 đã gây ra cơn địa chấn. Dù khủng hoảng y tế tại Việt Nam không nghiêm trọng, nhưng thiệt hại về kinh tế và xã hội rất lớn, GDP dự báo giảm 3 - 5% trong năm 2020”, WB đánh giá. Do đó, Việt Nam cần đổi mới mô hình phát triển nếu muốn đáp ứng khát vọng của người dân và Chính phủ”, tổ chức này đánh giá. Đầu tư xây dựng nhiều tuyến đường (cơ sở hạ tầng) hay gia tăng số lượng công nhân sẽ không còn nhiều ý nghĩa, thay vào đó theo WB cần tập trung vào chất lượng, chiều sâu hơn là quy mô. Điều đó, tất nhiên phải gắn với năng suất cao và một chiến lược phát triển bền vững. “Giải phóng rào cản” cho doanh nghiệp tư nhân Chuyên gia tài chính - TS Nguyễn Trí Hiếu “gói gọn” đánh giá của WB về khu vực doanh nghiệp (DN) kinh tế tư nhân (chiếm 90%) của Việt Nam chủ yếu nhỏ lẻ, manh mún, năng suất thấp.

Thu nhập bình quân GDP/người của Việt Nam so với các quốc gia (T+5 là khoảng cách thời gian 5 năm)

NGUỒN: NGÂN HÀNG THẾ GIỚI (WB)

Khu vực này “đói” vốn, khó tiếp cận ngân hàng, thiếu sân chơi bình đẳng; năng động nhưng chưa sáng tạo. Do đó, theo TS Hiếu, điều cần nhất là phải “giải phóng rào cản” cho DN tư nhân; phân bổ lại nguồn lực một cách bình đẳng, nhưng không dàn trải đối với tất cả mà tập trung vào các DN tư nhân năng động, hiệu quả nhất, từ đó tạo ra các “đầu tàu” và kéo các DN khác làm vệ tinh tham gia vào chuỗi cung ứng, liên kết.

Giải quyết bài toán “đói” vốn khơi thông dòng tín dụng ngân hàng, các công cụ tài chính khác. Ngoài ra, cần phải có chiến lược, kế hoạch bài bản, tổ chức lại nguồn nguyên liệu, thị trường logistics để Việt Nam có thể tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu đang bị đứt gãy, đặc biệt khi Hiệp định EVFTA như con đường cao tốc đưa hàng hóa Việt Nam vào châu Âu.

Theo Chủ tịch Phòng Thương mại - Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Vũ Tiến Lộc, chỉ có sáng tạo mới tạo nên sự đột phá, mới có thể rút ngắn thời gian để thu nhập Việt Nam đuổi kịp thế giới. WB khuyến khích sự cạnh tranh, sáng tạo và tạo điều kiện thuận lợi cho DN gia nhập hay rời khỏi thị trường để đảm bảo nguồn lực sẽ được đưa vào những công ty sáng tạo và hiệu quả nhất. Điều này chỉ có thể thực hiện được trong một môi trường kinh doanh thuận lợi, đảm bảo khả năng tiếp cận tài chính, quy định minh bạch và DN được pháp luật bảo vệ.

Ông Vũ Tiến Lộc nhận định: Việt Nam đã có đột phá mới trong môi trường kinh doanh, lập DN nhanh và đơn giản hơn nhưng để DN luẩn quẩn với chi phí “bôi trơn”, không chính thức và sự thiếu minh bạch sẽ giết chết sự sáng tạo các đối tượng này. Thống kê cho thấy có tới trên 50% số DN phản ánh phải trả các chi phí không chính thức. Quốc hội và Chính phủ nên khẩn trương rà soát, xóa bỏ những chồng chéo, bất cập trong hệ thống pháp luật để khuyến khích, bảo vệ những người dũng cảm, dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung.

Sáng tạo khác biệt

30 năm đổi mới, Việt Nam chưa có bất cứ sản phẩm hay DN nào mang tầm thế giới. Đó là thực tế rất đáng buồn “đánh” vào lòng tự trọng của bất cứ người dân yêu nước nào.

Có nhiều lý do, tuy nhiên, theo các chuyên gia nếu nhìn từ phía DN, rõ ràng còn thiếu đi một ngọn lửa của tinh thần dân tộc, đam mê, khát vọng nung nấu ý chí và ý tưởng sáng tạo khác biệt, lập dị. Tất nhiên, điều đó chưa bàn đến cơ chế, chính sách để nuôi dưỡng nó. Chỉ ý tưởng lớn theo các chuyên gia mới tạo nên những thương hiệu toàn cầu như Google, Microsoft, Apple của Mỹ.

Hay kể cả sự điên rồ như Elon Musk - tỉ phú vốn bị người đời chế giễu, gièm pha trước khi phóng tên lửa đẩy Facon 9 ngày 30.5 vào vũ trụ và trước đó ông cũng khiến cả thế giới kinh ngạc với xe hơi điện Tesla.

Chủ tịch FPT Trương Gia Bình từng cho rằng cuối thế kỷ 20, đầu thế kỷ 21, thế giới được biết đến một thế hệ doanh nhân mới tạo ra đột phá về công nghệ đó là Mark Zuckerberg với Facebook và đương nhiên có cả Elon Musk với nhiều ý tưởng điên rồ về xe hơi điện và đưa người lên sinh sống ở sao Hỏa với SpaceX.

“Cơ hội lớn nhất sẽ dành cho những người sáng tạo nhất, không chấp nhận phương thức cũ, vượt lên trên lối mòn tư duy để tạo ra những sản phẩm công nghệ mới, không chỉ thúc đẩy DN mà tạo động lực đưa cả đất nước tiến lên không ngừng”, Chủ tịch FPT đánh giá về “tỉ phú điên” Elon Musk.

Khoa học và Công nghệ Việt Nam - 60 năm xây dựng và phát triển

Sáu mươi năm trước, Ủy ban Khoa học Nhà nước, tổ chức tiền thân của Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN), được thành lập theo Sắc lệnh số 016-SL ngày 4-3-1959 của Chủ tịch Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Sự ra đời của Ủy ban là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược của Ðảng và Nhà nước ta về vai trò động lực của KH&CN, trong hoàn cảnh đất nước còn đang đối mặt với muôn vàn khó khăn, gian khổ của công cuộc kiến thiết miền bắc xã hội chủ nghĩa từ nghèo nàn, lạc hậu và đấu tranh trường kỳ giải phóng miền nam.

Những giá trị nền tảng

Với sứ mệnh được định hình ngay từ đầu là phục vụ đắc lực ba mục tiêu quốc gia về sản xuất, dân sinh và quốc phòng, trong điều kiện của một nền khoa học - kỹ thuật non trẻ hết sức thiếu thốn về trang thiết bị nghiên cứu và các nguồn lực cơ bản, Ủy ban Khoa học Nhà nước cùng ngành khoa học đã hoàn thành xuất sắc nhiều nhiệm vụ cấp bách đặt ra trước mắt, đồng thời tổ chức, gây dựng nên những nền móng cơ bản về khoa học và kỹ thuật cho tương lai. Ðất nước sẽ không bao giờ quên công lao của các nhà khoa học, nhà quản lý mà tên tuổi đã đi vào lịch sử như Trần Ðại Nghĩa, Hồ Ðắc Di, Tôn Thất Tùng, Tạ Quang Bửu, Lương Ðịnh Của, Bùi Huy Ðáp,… và cống hiến to lớn thầm lặng của các cán bộ khoa học những thế hệ đầu tiên.

Các cuộc điều tra, khảo sát tài nguyên, khoáng sản ở nhiều miền đất xa xôi của đất nước đã được khởi đầu thực hiện trong thời kỳ này. Nhiều cán bộ kỹ thuật đã được huy động tham gia thiết kế, thi công các công trình lớn như Ðại thủy nông Bắc Hưng Hải, khu liên hợp gang thép Thái Nguyên, mỏ A-pa-tít Lào Cai, Nhà máy cơ khí Hà Nội; tiếp thu làm chủ kỹ thuật từ các nước xã hội chủ nghĩa anh em để đưa các nhà máy, xí nghiệp này trở thành những cánh chim đầu đàn của nền công nghiệp non trẻ Việt Nam. Trong nông nghiệp, chúng ta đã có các công trình nghiên cứu ứng dụng giống cây mới và quy trình gieo cấy tiên tiến, bảo đảm lương thực chi viện cho quân và dân miền nam. Các công trình y dược về sốt rét, lây nhiễm, da liễu, ngoại khoa đã phục vụ kịp thời việc chăm sóc sức khỏe nhân dân và lực lượng quân đội trên chiến trường. Hệ thống các công trình nghiên cứu kỹ thuật quân sự chống nhiễu ra-đa, cải tiến tên lửa phòng không, rà phá thủy lôi từ tính và bom từ trường là những thành tựu khoa học rất đáng tự hào, góp phần cùng với quân và dân cả nước đánh thắng cuộc chiến tranh kỹ thuật cao của đối phương, hoàn thành sự nghiệp bảo vệ miền bắc, giải phóng miền nam, thống nhất đất nước.

Bước sang thời kỳ hòa bình, lực lượng KH&CN nước nhà lại cùng với nhân dân cả nước nỗ lực hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục và phát triển kinh tế trong hoàn cảnh bị bao vây, cấm vận đầy khó khăn, thử thách. Từ năm 1980, toàn bộ các tài liệu, tạp chí khoa học, sách tham khảo bằng tiếng Anh không còn được tài trợ và sau khi Liên Xô sụp đổ, số lượng tạp chí khoa học, sách báo, tài liệu tiếng Nga cũng giảm đáng kể. Cơ sở vật chất - kỹ thuật, trang thiết bị nghiên cứu và các nguồn lực đều rất thiếu thốn, nghèo nàn. Ðây là thời kỳ tiếp tục thử thách ý chí và nhiệt huyết nghiên cứu của các cán bộ khoa học Việt Nam. Bằng trí tuệ, nghị lực và tinh thần tự trọng, tự cường được hun đúc từ những năm tháng chiến tranh, lực lượng khoa học và kỹ thuật Việt Nam đã vươn lên mạnh mẽ. Chính trong những năm tháng khó khăn này, đội ngũ cán bộ khoa học và kỹ thuật đã được huy động tham gia thiết kế, thi công các công trình thế kỷ của Việt Nam, như xây dựng Nhà máy thủy điện Hòa Bình; khai hoang, cải tạo vùng Ðồng Tháp Mười; xây dựng đường dây 500 kV bắc - nam; khai thác dầu khí ở Biển Ðông hoặc chọn tạo mới các giống cây trồng, làm tiền đề cho sự phát triển các ngành công nghiệp và nông nghiệp của đất nước. Từng bước, lực lượng KH&CN Việt Nam không ngừng học hỏi để trưởng thành, tham gia tích cực vào công cuộc đổi mới đất nước do Ðảng ta khởi xướng, xóa bỏ cơ chế bao cấp, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mở rộng hợp tác và giao lưu quốc tế.

Sản xuất vắc-xin phối hợp sởi - rubella tại Trung tâm Nghiên cứu, sản xuất vắc-xin và sinh phẩm y tế (Polyvac). Ảnh: THANH HÀ

Tạo thế và lực mới

Trong công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế ngày nay, KH&CN tiếp tục có những bước tiến quan trọng về mọi mặt, đóng góp thiết thực cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng đời sống nhân dân và củng cố quốc phòng, an ninh. Hành lang pháp lý, cơ chế và chính sách quản lý KH&CN được chú trọng đổi mới, hướng đến tiệm cận với các thông lệ và chuẩn mực quốc tế, tạo môi trường ngày càng thuận lợi cho hoạt động nghiên cứu và đổi mới sáng tạo. Ðã từng bước xóa bỏ cơ chế quản lý hành chính quan liêu, thực hiện cơ chế khoán chi và kiểm soát chi thông thoáng; gắn nhiệm vụ nghiên cứu với thực tiễn và thị trường; kiên trì thực hiện trao quyền tự chủ trong khoa học gắn với trách nhiệm giải trình; khuyến khích doanh nghiệp thành lập viện nghiên cứu và đầu tư cho KH&CN; trọng dụng cán bộ khoa học theo nhóm đối tượng tài năng.

Tiềm lực KH&CN quốc gia ngày càng phát triển. Trong thập niên 60, cả miền bắc chỉ có tám viện nghiên cứu, sáu trường đại học thì đến nay, cả nước đã có hơn 4.000 tổ chức KH&CN, ba khu công nghệ cao quốc gia, 13 khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao, tám khu công nghệ thông tin tập trung và gần 67.000 cán bộ nghiên cứu. Hạ tầng nghiên cứu trong một số lĩnh vực trọng điểm như công nghệ sinh học, hóa dầu, vật liệu, năng lượng, tự động hóa, na-nô, công nghệ tính toán, y học được tăng cường.

Nguồn lực thông tin, nền tảng Tri thức Việt số hóa được đầu tư, kết nối và chia sẻ mở trong cộng đồng. Ðầu tư từ doanh nghiệp cho KH&CN gia tăng mạnh mẽ. Ðã hình thành các viện nghiên cứu công nghệ công nghiệp theo mô hình tiên tiến thế giới ở cả khu vực nhà nước và tư nhân, điển hình như Viện V-KIST, các viện nghiên cứu của VinGroup về dữ liệu lớn, công nghệ cao. Thị trường công nghệ, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo phát triển sôi động, hệ thống sở hữu trí tuệ và tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng ngày càng hoàn thiện, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp, khuyến khích sự ra đời của hàng nghìn doanh nghiệp khởi nghiệp có tiềm năng tăng trưởng.

Trình độ KH&CN của Việt Nam được cải thiện rõ rệt. Khoa học xã hội và nhân văn đã cung cấp các luận cứ sâu sắc cho việc hoạch định đường lối, chủ trương phát triển đất nước của Ðảng và Nhà nước, khẳng định lịch sử hình thành và phát triển dân tộc, bảo tồn các giá trị và bản sắc văn hóa Việt Nam. Khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ đóng góp tích cực vào việc nâng cao năng lực nghiên cứu trong nước, thúc đẩy năng suất, chất lượng và tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế, góp phần tạo nên thế và lực mới cho đất nước.

Năng lực đổi mới sáng tạo của Việt Nam liên tục tăng cao, năm 2019 đạt thứ hạng tốt nhất từ trước tới nay, xếp thứ 42 trên 129 quốc gia, dẫn đầu nhóm quốc gia thu nhập trung bình thấp. Số lượng công bố quốc tế của các nhà khoa học Việt Nam tăng trung bình 26%/năm, lĩnh vực toán học và vật lý luôn đứng ở tốp đầu các nước ASEAN. Việc ứng dụng công nghệ cao và phát triển sản phẩm theo chuỗi được đẩy mạnh trong các ngành nông nghiệp và công nghiệp. Nhân tố KH&CN đóng góp hơn 30% giá trị gia tăng trong sản xuất nông nghiệp, 38% trong sản xuất giống cây trồng, vật nuôi. Các nhà khoa học trong nước đã làm chủ công nghệ thiết kế, thi công các nhà máy thủy điện lớn, công trình ngầm, nhà cao tầng, cầu dây văng, đường cao tốc đạt chuẩn quốc tế; chế tạo thành công thiết bị cơ khí thủy công và nâng hạ siêu trường, siêu trọng; làm chủ các kỹ thuật tiên tiến trong y tế như ghép đa tạng, sản xuất vắc-xin.

Chặng đường phía trước và các giải pháp

Có thể nói, trong điều kiện một nước đang phát triển, nguồn lực có hạn, Việt Nam đã có những tiến bộ rất đáng khích lệ, từng bước rút ngắn cách biệt về năng lực khoa học và đổi mới sáng tạo so với khu vực và thế giới. Tuy nhiên, các khó khăn chúng ta phải đối mặt là rất lớn. Năng suất lao động của Việt Nam tuy có sự cải thiện đáng kể theo hướng tăng đều qua các năm, nhưng vẫn còn rất thấp so với nhiều nước trong khu vực. Năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp Việt Nam còn yếu. Tinh thần khoa học, văn hóa đổi mới sáng tạo chưa thấm sâu vào tư duy, nhận thức cộng đồng xã hội. KH&CN Việt Nam phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, chưa thật sự trở thành động lực cho tăng trưởng kinh tế - xã hội.

Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra trên toàn cầu với các cơ hội và thách thức đan xen, đòi hỏi một nước đi sau như Việt Nam cần nhanh chóng đổi mới tư duy, hành động kịp thời, một mặt kiên trì các giải pháp tăng cường tiềm lực KH&CN trong dài hạn, mặt khác bằng mọi giá tìm cách đi riêng để phát triển bứt phá. Ðể đưa KH&CN và đổi mới sáng tạo thật sự trở thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế nhanh và bền vững, trong thời gian tới, cần tập trung triển khai đồng bộ các giải pháp sau:

Trước hết, cần tiếp tục đổi mới hệ thống sáng tạo quốc gia theo hướng lấy doanh nghiệp làm trung tâm và trường đại học là chủ thể nghiên cứu mạnh. Thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia để phát triển mạnh lực lượng doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo có tiềm năng tăng trưởng nhanh.

Kích cầu công nghệ và nhu cầu đổi mới sáng tạo từ khu vực doanh nghiệp đòi hỏi thực hiện đồng bộ các giải pháp về kinh tế, thương mại, đầu tư và cải thiện môi trường kinh doanh. Từ góc độ quản lý KH&CN, cần tăng cường năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp thông qua tiếp tục khuyến khích doanh nghiệp đầu tư lập quỹ phát triển KH&CN, thành lập viện nghiên cứu, doanh nghiệp KH&CN, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; mở rộng hình thức tài trợ, cho vay, bảo lãnh vốn vay từ các quỹ nhà nước đối với các dự án đổi mới công nghệ của doanh nghiệp. Tăng cường hợp tác công tư trong triển khai các dự án công nghệ quy mô lớn và hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo, trước hết với các tập đoàn công nghệ công nghiệp lớn trong nước. Về lâu dài, chuyển dịch hoạt động nghiên cứu ứng dụng từ các viện nghiên cứu công lập về khu vực doanh nghiệp như thông lệ quốc tế.

Ðối với các trường đại học, nghiên cứu khoa học phải là nhiệm vụ bắt buộc. Ðưa nghiên cứu cơ bản về các trường đại học; quan tâm đầu tư kinh phí và cơ sở hạ tầng nghiên cứu, phòng thí nghiệm trọng điểm, nhóm nghiên cứu mạnh, trung tâm xuất sắc trong các trường đại học; hình thành các đại học nghiên cứu mạnh ở Việt Nam. Ðối với các viện nghiên cứu, thực hiện trao quyền tự chủ tối đa gắn với trách nhiệm giải trình, chịu sự đánh giá độc lập về kết quả hoạt động và công khai kết quả đánh giá. Thúc đẩy gắn kết, hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu với khu vực công nghiệp và doanh nghiệp để đẩy mạnh thương mại hóa kết quả nghiên cứu trong thực tiễn sản xuất, kinh doanh.

Tiếp tục đổi mới hoạt động quản lý KH&CN theo hướng dỡ bỏ các rào cản, giải phóng tối đa tiềm năng sáng tạo, nới rộng quyền tự do học thuật đi đôi với đánh giá công khai, minh bạch kết quả hoạt động nghiên cứu. Xác định trúng và đúng tầm nhiệm vụ KH&CN, xuất phát từ thực tiễn và giải quyết được các yêu cầu bức thiết của thực tiễn phát triển đất nước, ngành, lĩnh vực và doanh nghiệp. Gây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ khoa học mạnh, kết hợp đồng thời biện pháp động viên, khuyến khích và đặt yêu cầu trở lại đối với nhà khoa học; đào tạo, trọng dụng người tài kết hợp với đòi hỏi về tính liêm chính và đạo đức trong nghiên cứu. Bảo đảm phương tiện và môi trường làm việc thuận lợi cho cán bộ khoa học. Ðầu tư có hiệu quả cho hạ tầng KH&CN, trang thiết bị nghiên cứu, phòng thí nghiệm, nguồn lực thông tin và tài chính; tạo lập môi trường học thuật tiên tiến và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo lành mạnh.

Ðẩy mạnh hợp tác và hội nhập quốc tế, thúc đẩy hợp tác nghiên cứu chung để tranh thủ nguồn lực và tri thức của các quốc gia tiên tiến, đồng thời từng bước nâng tầm năng lực và trình độ nghiên cứu trong nước để có thể tham gia hợp tác đối tác bình đẳng và cùng có lợi trong dài hạn. Hỗ trợ mạnh hoạt động giao lưu khoa học, trao đổi học thuật tầm khu vực và quốc tế. Phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của mạng lưới đại diện KH&CN Việt Nam ở nước ngoài, nhất là tại các địa bàn trọng điểm. Thu hút, khai thác thế mạnh của đội ngũ các nhà khoa học tài năng là người Việt Nam ở nước ngoài.

Nhìn lại chặng đường lịch sử 60 năm, chúng ta trân trọng và biết ơn sự quan tâm chỉ đạo sâu sắc của Ðảng, Nhà nước và Chính phủ, các thế hệ tiền bối của Ủy ban Khoa học Nhà nước, Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật nhà nước, Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Bộ KH&CN, các thế hệ cán bộ khoa học Việt Nam trong nước và ở nước ngoài, trong từng thời kỳ lịch sử, đã chung tay viết nên những trang vàng truyền thống của KH&CN Việt Nam, bằng cả máu xương và những hy sinh thầm lặng trên con đường sáng tạo, bằng trí tuệ và tấm lòng tận trung với đất nước, để đưa nền KH&CN nước nhà vượt qua muôn vàn chông gai, thử thách trong thời chiến và phát triển rực rỡ trong thời đại hòa bình và dựng xây đất nước.

Niềm vinh dự và tự hào đó sẽ tiếp thêm động lực và niềm tin cho lực lượng KH&CN nước nhà trong thời đại mới, quyết tâm đoàn kết và nỗ lực sáng tạo để nhân lên gấp bội tiềm năng và nguồn lực trí tuệ Việt Nam, đưa KH&CN phát triển lên một tầm cao mới, đóng góp ngày càng to lớn cho sự nghiệp phát triển nhanh và bền vững đất nước, xứng đáng với kỳ vọng của Ðảng, Nhà nước và nhân dân.

CHU NGỌC ANH
Ủy viên T.Ư Ðảng, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ

Tại sao ông Trọng vẫn ‘kiên định Chủ Nghĩa Xã Hội…’?

Ông Nguyễn Phú Trọng tái xuất hiện ngày 21 tháng Sáu. (Hình: Trích xuất từ VnExpress.netThiện Ý

Theo tin tổng hợp truyền thông quốc tế và Việt Nam, thì sau nhiều tuần lễ vắng mặt, Tổng bí thư-Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng ngày 6/6 tái xuất hiện qua một văn bản chỉ đạo công tác chuẩn bị và tổ chức đại hội đảng bộ các cấp hướng tới Đại hội 13 của Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ họp vào năm tới 2020. Trong văn bản này, đã “kiên định mục tiêu, lý tưởng CNXH” và “tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng” là 2 trong số các “quan điểm định hướng” mà ông Trọng nhấn mạnh cần phải “quán triệt”.

I - CÂU HỎI ĐƯỢC NHIỀU NGƯỜI ĐẶT RA

Là vì sao đến giờ này mà người đứng đầu đảng và nhà nước Việt Nam vẫn“kiên định mục tiêu, lý tưởng CNXH” là thế nào ? Bởi vì, ai cũng thấy là chủ nghĩa xã hội đã ở vào giờ Thứ 25 trên phạm vi toàn cầu, việc thực hiện xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam đã hoàn toàn thất bại sau 10 năm thực hiện triệt để (1975-1985) dù cố gắng “Đổi mới” 10 năm sau đó (1985-1995) theo gương “Cải tổ” của Liên Xô vẫn không cứu vãn được; phải “mở cửa” cho các nước tư bản tràn vào để được cứu nguy, tránh sự sụp đổ như Liên Xô và các nước XHCN Đông Âu.

Từ đó, Việt Nam, đã từng bước vượt qua khó khăn, khắc phục những hậu quả nghiêm trọng, toàn diện do xây dựng chủ nghĩa xã hội thất bại thảm hại gây ra. Đồng thời nhờ đó, Việt Nam mới phát triển nhiều mặt để có bộ mặt phồn vinh như hôm nay về kinh tế, đời sống người dân ngày một được cải thiện và nâng cao và nhà cầm quyền đã phải từng bước trao trả cho người dân các quyền dân chủ, dân sinh, nhân quyền từng bị tước đoạt nhiều năm trước đó. Mặc dù đảng và nhà cầm quyền CSVN có ngụy biện cách nào, thì người dân ai cũng biết tất cả thực tế này không phải do “chủ nghĩa xã hội” mà có được. Thực tế là nhờ con đường làm ăn “Kinh tế thị trường, theo định hướng tư bản chủ nghĩa” (là thật) dù “đảng ta” có ngụy biện là “Kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa” (là giả) thì cũng chẳng ai tin.Ngay chính Tổng Bí thư đảng CSVN cũng còn hoài nghi đến cuối Thế kỷ này không biết đã có xã hội chủ nghĩa hay chưa mà.

Sau đây chúng tôi thử đưa ra câu trả lời tổng quát cho câu hỏi vừa nêu. Theo đó, chúng tôi cho rằng trong tình cảnh lỡ chọn lầm đường (XHCN) dẫn đến hậu quả nghiêm trọng toàn diện cho dất nước về đối ngoại cũng như đối nội bao lâu nay.Nhưng vì thể diện và uy tín của tập đoàn muốn tiếp tục nắm giữ độc quyền thống trị trong một chế độ độc tài toàn trị,Ông Trọng và đảng CSVN, cần phải tiếp tục chủ trương, chính sách lừa dối nhân dân bằng ngụy biện thêm một thời gian nữa, cho đến khi hoàn tất tiến trình “xoay trục” về đối ngoại cũng như đối nội, mà họ cho rằng theo hướng có lợi cho đảng và đất nước. Do đó, tiến trình xoay trục này cần do họ chủ động, diễn ra tịnh tiến sẽ giúp giai cấp cầm quyền “hạ cánh an toàn”, không kết thúc bi thảm như số phận các chế độ độc tài các kiểu trước đây trên thế giới, với hy vọng còn có cơ hội giữ được phần nào tài sản, quyền lợi kế thừa cho con cháu mà các cán bộ đảng viên đã tạo dựng được trong những năm cầm quyền. Nghĩa là, cho đến khi kết thúc quá trình “xoay trục” này, đảng cầm quyền vẫn phải tiếp tục giả danh “Đảng Cộng sản Việt Nam”, vẫn độc quyền thống trị trong chế độ giả hiệu “Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam” (dù thực tế cũng như thực chất đảng và chế độ này đã chết lâm sàng từ lâu về bản thể…). Đồng thời, dù thực tế đã và đang theo con đường “kinh thế thị trường theo định hướng tư bản chủ nghĩa” song “Đảng ta” vẫn phải chơi trò gian thương “treo đầu dê, bàn thịt chó”, ngụy biện rằng “Kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Và vì vậy, để bảo đảm cho tiến trình “Xoay trục” này theo đúng hướng, Ông Trọng mới chỉ đạo cho Đại Hội 13 của đảng CSVN, phải “kiên định mục tiêu, lý tưởng CNXH” và “tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng” để chủ động thực hiện kịch bản “lộng giả thành chân” này.

II - TIẾN TRÌNH XOAY TRỤC ĐỐI NGOẠI CŨNG NHƯ ĐỐI NỘI.

1 - Xoay trục đối ngoại thế nào?

Ai cũng thấy là vì những vướng mắc nặng nề của quá khứ trong cuộc chiến cộng sản hóa Miền Nam (1954-1975), cùng với sự thất bại hoàn toàn tham vọng đưa cả nước “tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên chủ nghĩa xã hội” sau cuộc chiến, đã đưa Việt Nam đến sự lệ thuộc Trung cộng nhiều mặt và bị chèn ép đủ điều. Hệ quả này đã khiến các thế hệ lãnh đạo đảng CSVN không thể thực hiện một chính sách đối ngoại độc lập tự chủ được.

Vì vậy, Việt Nam trên nguyên tắc, từ sau thời kỳ “Mở cửa” dường như đã có nỗ lực thoát dần “vòng Kim cô đỏ” của Trung cộng bằng cách “đa phương hóa” về đối ngoại. Theo đó, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao song phương cũng như đa phương với mọi quốc gia và làm ăn với các tổ chức kinh tế quốc tế, trên cơ sở tôn trọng độc lâp chủ quyền của nhau và đôi bên cùng có lợi. Đồng thời, Việt Nam cũng thực hiện chủ trương không liên minh quân sự với nước nào, không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự tại Việt Nam….

Đặc biệt, trong quan hệ với hai cường quốc hàng đầu là Hòa Kỳ và Trung quốc, nhà cầm quyền Việt Nam đã thực hiện “chính sách đối ngoại đi dây”, cố gắng giữ thế quân bình để không làm phật ý Bắc Kinh. Tuy nhiên, trên thực tế, mặc dầu cộng sản Hà Nội đã hết sức nhún nhường, tỏ ra thân Trung cộng hơn Hoa Kỳ, tỏ rõ sự thần phục, nhưng Bắc kinh vẫn ỷ thế mạnh ngày một lấn lướt, ức hiếp Việt Nam, nhất là trên vấn đề tranh chấp chủ quyển hải đảo Hoàng Sa và Trường Sa cũng như khai thác tài nguyên ở Biển Đông. Chính vì vậy mà dường như đảng và nhà đương quyền Việt Nam đã và đang thực hiện một chính sách “xoay trục đối ngoại” trong quan hệ với Trung quốc và với Hoa Kỳ?

Đó là chính sách đối ngoại hai mặt: bên ngoài Việt Nam vẫn tỏ ra kiên định trong “chính sách đối ngoại đi dây” giữa Trung cộng và Hoa Kỳ. Nhưng bên trong, Việt Nam đã và đang kín đáo, thận trọng, ngày càng nghiêng dần về phía Hoa Kỳ qua các hình thức trao đổi quân sự song phương có vẻ bình thường, gia tăng theo một tốc độ vừa phải để không đưa Việt Nam vào thế đối đầu với Trung Quốc. Hoa Kỳ cũng tỏ ra cảm thông và tìm cách tránh cho Việt Nam rơi vào tình trạng khiêu khích Trung Cộng, dù Hoa Kỳ thực sự cũng cần và cũng muốn Việt Nam nghiêng hẳn về mình, tạo thuận lợi cho chính sách bao vây gián chỉ tham vọng bá quyền và xâm lấn biển đảo các quốc gia trong vùng của Trung quốc, trong đó có Việt Nam. Một số hoạt động trao đổi quân sự, quốc phòng song phương giữa Hoa Kỳ và Việt Nam trong thời gian gần đây mà ai cũng thấy, phải chăng là những dấu hiệu đã thể hiện cụ thể cho chính sách ngọai giao xoay trục này của Việt Nam?

Tất nhiên, Trung cộng chắc cũng đoán biết được ý đồ “xoay trục đối ngoại” này của Việt Nam. Nhưng chúng tôi nghĩ, vấn đề là lãnh đạo Việt Nam có đủ khôn ngoan, tránh né được những đòn cản hay trừng phạt của Trung cộng, để hoàn tất ở cuối quá trình xoay trục một thế dựa vững chắc để “thoát Trung”, trong thế chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình dương mà Hoa Kỳ và các cường quốc đồng minh đã và đang thực hiện nhằm bảo vệ cho các quốc gia nhỏ yếu trong vùng, trong đó có Việt Nam, trước tham vọng của bá quyền Trung quốc.

Một số sự kiện mới đây theo chiều hướng này có lợi cho chính sách “xoay trục đối ngoại” của Việt Nam được truyền thông loan tải:

Tại hội thảo nhan đề ‘Diễn đàn Ngoại giao Meridian: Các nước sông Mê Kông’ do Trung tâm Quốc tế Meridian tổ chức hôm 6/6 tại thủ đô Washington D.C.

Ông Mark Clark, quyền phó trợ lý ngoại trưởng Hoa Kỳ, Văn phòng Đông Á và Thái Bình Dương sự vụ, phát biểu tại buổi hội thảo, rằng mặc dù 5 nước trong khu vực này chỉ có Thái Lan là nước có quan hệ đồng minh theo hiệp ước với Mỹ, nhưng Việt Nam lại được đánh giá là ‘đối tác ngày càng quan trọng’,

Ông Randall Schriver, trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng phụ trách An ninh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, cũng có nhận định như thế về tầm quan trọng của Việt Nam đối với Mỹ trong chiến lược an ninh mới của Washington trong khu vực.Ông chỉ ra liên tục các chính quyền Mỹ khác nhau đều đã tích cực xây dựng mối quan hệ với Việt Nam và cho rằng chính quyền của Tổng thống Donald Trump ‘đưa quan hệ này lên một mức độ cao hơn nữa’

Ông Jim Webb, cựu thượng nghị sỹ liên bang Hoa Kỳ, Trả lời câu hỏi của VOA rằng Mỹ có sẵn sàng nâng cấp quan hệ ‘đối tác toàn diện’ Việt-Mỹ thành ‘đối tác chiến lược’ hay không, nói rằng ‘bất cứ khi nào chúng tôi có thể cải thiện quan hệ với Việt Nam thì chúng tôi nên làm’.

Trả lời câu hỏi cũng của VOA về làm sao Mỹ-Việt có thể mở rộng quan hệ chiến lược mà không chọc giận Trung Quốc, ông Webb lưu ý rằng Việt Nam ‘luôn muốn đảm bảo rằng họ nằm ở giữa các cường quốc (tức không ngả về một bên nào)’.

2 - Xoay trục đối nội thì sao?

Để phù hợp với “xoay trục về đối ngoại” đảng và nhà cấm quyền CSVN cũng đã và đang tìm cách “xoay trục về đối nội” trên hai trục chủ yếu là chính trị và kinh tế theo một tốc độ vừa phải, chủ động và có thể điều tiết được.

Bề ngoài bao lâu nay đảng và nhà cầm quyền Việt Nam vẫn khẳng định “đổi mới kinh tế, không đổi mới chính trị” nhưng thực tế ai cũng thấy “đổi mới kinh tế đã và đang đổi mới chính trị”. Vì như chúng tôi đã lập luận trong các bài viết trước đây, rằng trong môi trường mật ngọt kinh tế thị trường “vi trùng độc tài” tiêu vong dần (mật ngọt chết ruồi mà) song song với “sinh trùng dân chủ” lớn dần. Sau một quá trình thời gian phù hợp, chế độ độc tài toàn trị sẽ chuyển đổi tịnh tiến qua chế độ dân chủ pháp trị theo quy luật duy vật biện chứng “lượng đổi, chất đổi” như con ngài sau một thời gian biến hóa thành con bướm, hay nước đun sôi đến 100 độ C thì bốc hơi. Chính vì vậy mà Ông Tổng Trọng đã nhiều lần cảnh giác cán bộ đảng viên cộng sản về “âm mưu diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch” và lưu ý hiện tượng “tự diễn biến, tự chuyển hóa” đang diễn ra trong nội bộ đảng ngày một nghiêm trọng. Chúng tôi đánh giá sự cảnh giác này của Ông Trọng có tính chiếu lệ, vì hơn ai hết Ông phải biết rõ đó là “chiều hướng tất yếu không thể đảo ngược”. Kính tế thị trường tất yếu đi đến chế độ dân chủ pháp trị đa nguyên, đa đảng, để rồi coi có đúng vậy không nào?

Do đó nói gì thì nói, Ông Trọng và đảng cầm quyền của Ông vẫn đã và đang cố gắng chuyển đổi lý luận từ “lập trường giai cấp với chủ nghĩa xã hội” qua “lập trường dân tộc với chủ nghĩa yêu nước” để tìm sự hậu thuẫn của người dân.Đồng thời chuyển đổi thực tế từ độc tài toàn trị qua hướng dân chủ pháp trị để từng bước đáp ứng đòi hỏi chính đáng của nhân dân và xu thế thời đại. Mặc dầu bề ngoài đảng và nhà cầm quyền Việt Nam vẫn tỏ ra cứng rắn trong các biện pháp trấn áp các tiếng nói đối lập đấu tranh cho dân chủ, có thể chỉ là để chủ động được tiến trình xoay trục, tránh bất ổn chính trị xáo trộn xã hội thế thôi…

Phải chăng vì thế mà trong bài viết dài gần 7 trang gửi cho các cấp ủy đảng về công tác chuẩn bị đại hội, mà báo chí Việt Nam đồng loạt đăng tin vào ngày 6/6, người đứng đầu nhà nước và đảng Cộng sản Việt Nam đưa ra 6 “quan điểm định hướng”.

Ngoài hai quan điểm đầu tiên là “kiên định mục tiêu, lý tưởng độc lập dân tộc (đang củng cố là thật) gắn liền với chủ nghĩa xã hội trên nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin (đã tiêu vong là động thái giả để che đậy), tư tưởng Hồ Chí Minh (là trờ về với chủ nghĩa yêu nước trước khi Ông Hồ đến với chủ nghĩa xã hội)” và “tăng cường vai trò của Đảng” (để chủ động được tiến trình xoay trục), ông Nguyễn Phú Trọng nhắc đến việc “phát huy dân chủ rộng rãi, tập hợp cao độ trí tuệ của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân”, “chỉnh đốn Đảng”, “nâng cao niềm tin” đối với Đảng, “đổi mới công tác nhân sự”, tiếp tục phòng chống tham nhũng…

III - KẾT LUẬN

Tổng Bí thư –Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng nói thế nhưng không phải thế đâu. Ông chỉ đạo bằng văn bản cho các mục tiêu của Đại Hội 13 cùa đảng CSVN, trong đó có “kiên định mục tiêu, lý tưởng CNXH”chỉ là mục tiêu giả vì “Thời thế thế thời phải thế” thôi. Sự kiên định mục tiêu này Ông Tổng cũng chỉ nhắc lại định thức chung “Kinh tế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa” (đã là mục tiêu giả). Vì “kinh tế thị trường,(tất yếu) định hướng tư bản chủ nghĩa” (mới là mục tiêu thật mà Đảng đang hướng tới để có cái giai đoạn kinh tế tư bản phát triển trước đã,theo đúng lý luận của Marx, xã hội chủ nghĩa tính sau… ).

Tuy nhiên Ông Tổng và “Đảng ta” chắc thâm tâm cũng mong người dân thông cảm cho hoàn cảnh chẳng đặng đừng buộc phải “nói lái” không thể “nói thật” được. Vậy chúng ta chỉ còn cách “chờ xem” thực tế sự thật sẽ là thế nào? Sự thật có phải Ông Tổng và các lãnh đạo hàng đầu “Đảng và Nhà nước ta” đã và đang “xoay trục đối ngoại” cũng như “Xoay trục đối nội” theo chiếu hướng có lợi cho đất nước, phù hợp với ý nguyên của quốc dân Việt Nam trong cũng như ngoài nước hay không?

Thiện Ý