Image copyrightGetty

Đơn vị nào gây ra thảm họa môi trường làm cá chết hàng loạt tại miền Trung Việt Nam “khó có thể bị kết tội” – một luật sư từ Thành phố Hồ Chí Minh nói với BBC Tiếng Việt.

Hiện tượng cá chết hàng loạt bắt đầu từ khu vực Vũng Áng của tỉnh Hà Tĩnh từ hôm 6/4, sau đó lan rộng xuống nhiều tỉnh lân cận ở Quảng Bình, Quảng Trị, Huế.

Cho tới hiện tại, công ty nằm trong tâm điểm nghi vấn gây ra thảm họa chết cá dọc bờ biển miền Trung Việt Nam là Công ty TNHH Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh, thuộc tập đoàn Formosa Đài Loan, hoạt động tại Khu kinh tế Vũng Áng, tỉnh Hà Tĩnh.

Trong khi đó, một kết quả cuộc họp ngày 24/4 giữa Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng với Bộ Tài nguyên Môi trường cho biết Formosa có một số “vi phạm trong việc thực hiện súc rửa đường ống”.

Bộ Tài nguyên Môi Trường nói sẽ tìm ra kết quả gây chết cá trong “5 ngày nữa” – theo báo Tuổi Trẻ.

'Khó xử phạt hình sự'

Trả lời phỏng vấn của BBC Tiếng Việt, luật sư Phạm Công Út, thuộc đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh nói “Bộ luật Hình sự sửa đổi bổ sung (năm 2009) là bộ luật hiện hành quy định khá chung chung về hành vi gây ô nhiễm môi trường, và chỉ có cá nhân người nào thực hiện hành vi xả nước thải làm gây nguy hại cho môi trường mới phải chịu xử phạt theo điều 182 Bộ luật Hình sự, với mức hình phạt chính cao nhất là 10 năm tù”.

Nhưng ông Út cũng nói “pháp nhân không bị xem là chủ thể được điều chỉnh bởi Bộ luật Hình sự nên trong trường hợp nếu Formosa xả nước thải có các thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật thì vẫn khó kết tội được họ.”

Ông Út cũng dẫn lại câu chuyện về công ty bột ngọt Vedan xả nước thải ra sông Thị Vải năm 2009: “Sau khi bị phát hiện thì họ chỉ phải bị xử phạt vi phạm hành chính về bảo vệ môi trường”

“Do đó, nếu Formosa bị kiểm tra là tác nhân gây ô nhiểm môi trường biển thì cũng khó có thể xử lý bằng biện pháp hình sự đối với họ.” – Luật sư Út cho biết.

Image copyrightPham Cong Ut

Tuy nhiên, ông Út cũng cho biết, mức độ xả thải ra môi trường trong luật được quy định rất rõ trong Bộ luật Hình sự vừa sửa đổi bổ sung năm 2015 với điều luật 235 cụ thể hóa hơn.

“Nếu công ty này xả thải mỗi ngày 12.000 mét khối nước, nếu nguồn nước thải ấy có các thông số môi trường nguy hại vượt quy chuẩn kỹ thuật về chất thải từ 10 lần trở lên thì công ty đó bị xem là hành vi có dấu hiệu phạm tội, có thể nhận hình phạt chính là phạt tiền từ ba tỷ đồng đến 10 tỷ đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ sáu tháng đến ba năm”.

BBC Tiếng Việt hỏi ông Út về khả năng truy tìm bằng chứng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của thảm họa môi trường, luật sư cho biết: “Việc giám định có thể khả thi vì với đội ngũ các chuyên gia Việt Nam của Viện Hàn lâm Khoa học Việt Nam hiện đã vào cuộc thì sẽ sớm có kết luận chính thức.”

Nhưng ông Út cũng nói “để áp dụng được việc khởi tố một pháp nhân thì hành vi vi phạm pháp luật ấy phải được thực hiện sau ngày 01/7/2016.”

“Hoặc nếu thực hiện trước đó, đã bị xử phạt hành chính như Công ty Vedan nhưng sau ngày 01/7/2016 vẫn còn tái phạm thì vẫn áp dụng Bộ luật Hình sự năm 2015.”

'Dân có thể kiện'?

Ông Phạm Công Út nhìn vụ cá chết hàng loạt ở khu vực miền Trung tương tự như vụ Vedan tại sông Thị Vải.

Nhắc lại vụ án này, ông Út nói: “Với vụ Công ty Vedan thì một cuộc chiến pháp lý khổng lồ của hơn 1.200 nguyên đơn là các hộ nông dân huyện Tân Thành, Đồng Nai và hơn 800 nguyên đơn là các hộ nông dân tại huyện Cần Giờ thành phố Hồ Chí Minh kiện đòi bồi thường thiệt hại về tài sản do Công ty này xả nguồn nước ô nhiễm ra sông Thị Vãi, với lượng luật sư tham gia hổ trợ pháp lý khổng lồ chủ yếu của hai Đoàn Luật sư tỉnh Đồng Nai và Đoàn Luật sư thành phố Hồ Chí Minh.”

Image copyrightAFP

“Sau đó, Công ty Vedan đã đồng ý hỗ trợ cho các nông dân tỉnh Đồng Nai ¼ số tiền mà họ yêu cầu, riêng nông dân tại thành phố Hồ Chí Minh thì được hổ trợ 100% số tiền yêu cầu.” – Luật sư Út nhắc lại một chiến thắng của người dân trước thảm họa môi trường này.

Khi được hỏi liệu người dân chịu hậu quả về vụ cá chết như bốn tỉnh miền Trung có thể làm gì để đòi quyền lợi, luật sư Út cho biết: “Các ngư dân ở những vùng biển, ven biển bị thiệt hại do mất thu nhập từ nguồn hải sản bị hủy diệt hoặc bị ngộ độc từ nguồn hải sản bị chết do nhiễm độc từ nguồn nước thải gây ra đều có quyền khởi kiện yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại cho mình cho đến khi nguồn hải sản được khôi phục để họ sống được bằng nghề đánh bắt hải sản như trước khi họ bị thiệt hại.”

Trước đó, ngày 24/4, Giáo sư Tiến sĩ khoa học Lê Huy Bá, chuyên gia về Độc học môi trường nói với BBC: “Những loại có thể làm cho cá chết thủy sản ven biển chết nhanh và nhiều như vậy chỉ có thể là chất độc và cực độc”.

Trong nhiều ngày qua, người dân ở các tỉnh ven biển miền Trung đã không thể đánh bắt và tiêu thụ cá, trước tình trạng cá chết trắng dọc bờ biển, gây mùi hôi thối nặng nề và khiến người dân không ăn cá vì sợ nhiễm độc.

Có thật ‘nợ công VN vẫn an toàn’?

Một chuyên gia tài chính bình luận với BBC về việc truyền thông Việt Nam thường đưa tin ‘nợ công vẫn trong ngưỡng an toàn’.

Theo Báo cáo của Chính phủ Việt Nam trước Quốc hội (tháng 3/2016), nợ công của Việt Nam năm 2015 chiếm 62,2% GDP, trong đó nợ nước ngoài chiếm 43,1% GDP.

Hôm 22/4, trả lời BBC Tiếng Việt, chuyên gia tài chính Nguyễn Văn Phú, từ thành phố Strasbourg, Pháp, cho hay: “Vấn đề cốt lõi cho chính sách kinh tế tài chính của Việt Nam là nợ công, nhất là nợ nước ngoài của Việt Nam”.

“Những con số nợ nước ngoài, theo ngoại tệ (như đồng yen hoặc đôla) đang là thách thức đáng kể cho chính sách hối đoái của Ngân hàng Nhà nước."

“Điều này đặt nền kinh tế vào thế lưỡng nan: nếu các ngoại tệ tăng giá so với đồng tiền Việt Nam (đồng yen Nhật đã tăng giá, còn đồng đôla Mỹ hiện đang dưới sức ép tăng giá), tuy đây là điều tốt cho xuất khẩu, nó lại gây sức ép lên khả năng chi trả nợ nước ngoài, vì nợ nước ngoài trở nên cao hơn trước."

Image copyrightGetty

Tiến sĩ kinh tế nói thêm: “Tôi không biết dựa vào đâu mà các báo Việt Nam hay nói tổng nợ công Việt Nam vẫn còn trong ngưỡng an toàn, dưới 65% GDP. Theo tôi được biết, có nhiều nghiên cứu đưa ra các con số ngưỡng an toàn thấp hơn nhiều."

“Sức ép nợ công có thể dẫn đến khủng hoảng nợ công, gây vỡ nợ, nhất là nợ nước ngoài, khi đó ảnh hưởng kinh tế và xã hội sẽ rất lớn. Trường hợp của Argentina năm 1998 - 2002 và Hy Lạp từ năm 2010 đến nay là những ví dụ điển hình."

Theo ông Phú, những biện pháp nhằm giảm nợ công là: siết chặt chi tiêu công; tập trung chi tiêu công vào đầu tư phát triển; và giảm thâm hụt ngân sách nhà nước.

“Báo cáo của Chính phủ ghi, chi tiêu công năm 2015 cho đầu tư phát triển chỉ chiếm 21% trong tổng chi ngân sách nhà nước (trong khi đó có tới 66,4% là chi tiêu thường xuyên), đây là con số khá thấp (so với con số 27,5% trong tổng chi ngân sách nhà nước năm 2012). Về thâm hụt ngân sách thì nó đã là -6,1% trong năm 2015, đây là con số rất cao so với các nước trong khu vực," ông Phú bình luận.

Thời báo Kinh tế Sài Gòn hôm 20/4 dẫn Báo cáo kinh tế vĩ mô Quý 1 năm 2016 của của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương cho hay nghĩa vụ trả nợ công lên tới 418.000 tỷ đồng năm 2015.

“Nguyên nhân là do giai đoạn 2010 - 2012, Chính phủ vay nợ ngắn hạn nhiều, chủ yếu bằng trái phiếu kỳ hạn 1 - 2 năm. Đây sẽ là áp lực rất lớn đối với chi ngân sách nhà nước, nếu phát hành trái phiếu chính phủ không đạt mục tiêu đề ra”.

“Rủi ro kỳ hạn và mất khả năng thanh toán tạm thời có thể xảy ra. Đó có thể là lý do khiến Bộ Tài chính phải vay Ngân hàng Nhà nước 30.000 tỷ đồng và phát hành 1 tỷ đôla Mỹ trái phiếu riêng cho Vietcombank trong năm 2015”, báo này viết